САЙРИ СЕҲАЗОРСОЛАИ ЯК КАЛИМАИ ТОҶИКӢ
Keywords:
сайри таърихӣ, этимология, калимаҳои сайёҳ, реша, фарҳангномаҳои тафсирӣ ва тарҷумавӣ, забонҳо, иқтибос, гуна, мувозӣ, маъно, таҳаввул.Abstract
Мақола ба сарнавишти калимаи дар давраи имрӯза туркигунаи чӯрӣ бахшида шудааст.
Муаллиф дар заминаи маводи фарҳангномаҳои тафсириву тарҷумавӣ ва осори таҳқиқӣ гузаштаи дур доштани “чӯрӣ”-ро нишон дода, решаи ҳиндуаврупоӣ доштани онро собит кардааст.
Дар осори адибони даврони асримиёнагӣ аз байни панҷ варианти калимаи мавриди таҳлил асосан се шакли он: ёрӣ, чуҳра ва ҷория мустаъмал аст.
Маълум мешавад, ки аз даврони пешазмелодӣ то кунун ин унсури луғавӣ ба чанд шаклу маъно таҳаввул ёфта, имрӯз бештар дар гӯишҳои тоҷикии Тоҷикистон ва форсии Эрон ба гунаҳои вижа пойдор мондааст.
References
Абаев В.И. Русское гривенка, персидское gīrvānka [Текст] / В.И. Абаев // Вопросы языкознания. 1958. №4. –С.96-98.
Айнӣ С. Луғати нимтафсилии тоҷикӣ барои забони адабии тоҷик [Матн] / С. Айнӣ. -Душанбе: Ирфон, 1976. -563с.
Алии Сафӣ. Латоиф-ут-тавоиф [Матн] / А.Сафӣ. Таҳия пешгуфтор, шарҳи луғатҳо ва тавзеҳоти Абдушукури Абдусаттор, Бурҳон Сайфиддинов. –Душанбе: Адиб, 2011. -335с.
Деҳхудо А. Луғатнома [Матн] / А. Деҳхудо. Ҷилди 5, 7722с.; ҷилди 14, 21149с. –Теҳрон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгоҳи Теҳрон. 1373
Доиюлислом С. Фарҳанги Низом [Матн] / С. Доиюлислом. Ҷилди 5. Теҳрон, чопи дувум, 1364. -564с.
Доро Наҷот. Фарҳанги Доро. Луғатномаи барчидаи тафсирӣ ва решашинохтӣ (дар ду ҷилд). Ҷилди 2. Н-Я. –Душанбе: 2021. -697с.
Древнетюркский словарь [Текст] / Редакторы В.М. Наделяев, Д.М. Насилов, Э.Р. Тенишев, А.М. Щербак. –Л.: Наука, 1969. -676с.
Ефимов В. И. Персидский, таджикский, дари [Текст] / В. И. Ефимов, В. С. Расторгуева, Е. Н. Шарова. // Основы иранского языкознания. Новоиранские языки.-М.: Наука, 1982.-С. 5-230.
Маҷидов Ҳ. Сеҳри сухани форсии тоҷикӣ. –Душанбе: Дақиқӣ, 2014. -352 с.
Муин М. Фарҳанги форсӣ. Ҷилди 1 [Матн] / М. Муин. Теҳрон, 1375. –С.1-1472.
Расторгуева В.С. Среднеперсидской язык [Текст] / В.С. Расторгуева, Е.К. Молчанова. // Основы иранского языкознания. Среднеиранские языки. -М.: Наука, 1981.-С.6-147.
Ромпурӣ, М.Ғ. Fиёс-ул-луғот [Матн] / М. Ғ. Ромпурӣ. Ҷилди 1. - Душанбе: Адиб, 1987.- 480с.; ҷилди 2. -Душанбе: Адиб. 1988. - 416с.
Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков (Общетюркские и межтюркские основы на буквы «Ж,», «Ж», «Й»). Том 4 [Текст] / Э.В. Севорян. -М.: Наука, 1989. -292с.
Содиқи Киё. Вожаномаи шасту ҳафт гӯиши эронӣ [Матн] / С. Киё. Чопи аввал, -Теҳрон: Пажуҳишгоҳи улуми инсонӣ. 1390. -888с.
Стеблин-Каменский И.М. Этимологический словарь ваханского языка [Текст] / И.М.Стеблин-Каменский. -Санкт-Петербург: СПб.: «Петербургское Востоковедение». 1999. -480с.
Фарҳанги забони тоҷикӣ. Ҷилди 2 [Матн] / Зери таҳрири М.Ш. Шукуров, В.А. Капранов, Р. Ҳошим, Н.А. Маъсумӣ. -М.: Советская энсиклопедия, 1969. -949с.
Назарзода С.. Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ. Ҷилди 2 [Матн] / С. Назарзода, А.Сангинов, С. Каримов, М.Ҳ. Султон. –Душанбе, 2008. -944с.
Фасмер М.Этимологический словарь русского языка. Том 4 [Текст] / М.Фасмер. Том 4. –М.: Прогресс, 1987. -860с.
Хонларӣ П.Н. Дастури таърихии забони форсӣ [Матн] / П.Н. Хонларӣ. –Теҳрон: Интишороти «Тӯс», 1372. -279с.
Ҳалимов С. Осор. Ҷилди II. Таърихи забони адабии тоҷикӣ (аз асрҳои IX-X то ибтидои асри XX) (Васоити таълим) [Матн] / С. Ҳалимов. -Душанбе: Суфра, 2022. -595с.
Ҳасандӯст М. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ [Матн] / М. Ҳасандӯст. Ҷилди 1. –С.1-585; ҷилди 2. –С.586-1410; ҷилди 3. –С.1411-2080; ҷилди 4. –С.2081-2955. Теҳрон, 1384.
